Η Βατούσα, όπως και όλα τα χωριά του τόπου μας, ανέκαθεν αντιμετώπιζαν σοβαρότατο πρόβλημα από την έλλειψη επαρκούς ύδατος για την ύδρευση του οικισμού. Οι επιφανειακές πηγές του τόπου έδιναν λίγα και συχνά ακατάλληλα νερά για ύδρευση οικισμών με πολύ πληθυσμό. Για το λόγο αυτό γίνονταν επανειλημμένες προσπάθειες για την εξασφάλιση νερού. Το πρόβλημα αντιμετωπίστηκε επαρκώς τις τελευταίες δεκαετίες με τις γεωτρήσεις που έδωσαν πολύ και καλό νερό.
Στη Βατούσα γνωρίζουμε τέσσερις μεγάλες προσπάθειες για την ύδρευση του οικισμού. Η πρώτη έγινε τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα με διάθεση πολύ σημαντικού ποσού από το κληροδότημα του Αρχιμανδρίτη Γρηγορίου Γώγου. Προς τιμή του Γώγου και για ανάμνηση του γεγονότος κατασκευάστηκε η μνημειακή μαρμάρινη βρύση κοντά στην κεντρική πλατεία. Η δεύτερη πολύ μεγάλη προσπάθεια έγινε στις αρχές της δεκαετίας του 1930 με χρήματα τους σωματείου των Βατουσαίων της Αμερικής “ Η ΠΡΟΟΔΟΣ “ . Έγινε ολική ανακατασκευή του εξωτερικού δικτύου από τον Κουρατσώνα, αλλά και του εσωτερικού στον οικισμό με 24 βρύσες σε πέτρινες μονολιθικές ομοιόμορφες στήλες. Η επόμενη προσπάθεια έγινε στις αρχές της δεκαετίας του 1970 με νερό κακής ποιότητας από τον Άγιο Αντώνιο Πτερούντας και νέο εξωτερικό δίκτυο. Τέλος οριστική και απόλυτα ικανοποιητική λύση θα δοθεί τη δεκαετία του 1990 με αρκετό και εξαιρετικό νερό από γεώτρηση πάνω στον παλιό αμαξιτό δρόμο Σκαλοχωρίου – Βατούσας.
Όμως χωρίς να έχουμε στοιχεία αλλά από την ύπαρξη τριών επιγραμμάτων μπορούμε να πούμε ότι σημαντική παρέμβαση στην ύδρευση της Βατούσας είχε γίνει και τη δεκαετία του 1870.
Αυτός ο αδιάκοπος αγώνας πολλών γενεών βατουσαίων να φέρουν στο χωριό τους το πολυτιμότερο αγαθό, το νερό, αποτυπώθηκε σε θαυμάσια επιγράμματα – επιγραφές, που χαράχτηκαν πάνω σε μαρμάρινες πλάκες και τοποθετήθηκαν στον οικισμό. Οι δυο πρώτες επιγραφές – επιγράμματα έχουν χαραχθεί σε μεγάλη μαρμάρινη πλάκα, που εντοιχίστηκε το 1874 σε τοίχο στην κεντρική πλατεία, ενώ πίσω, κάτω από κτίσμα, υπήρχε δεξαμενή νερού με κρουνό. Το πρώτο επίγραμμα είναι :
Ο ΔΙΨΩΝ ΜΟΙ ΠΡΟΣΕΛΘΕΤΩ
ΕΚ ΤΗΣ ΔΡΟΣΟΥ ΜΟΥ ΠΙΕΤΩ
ΚΟΙΝΟΥ ΠΟΝΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΘΥΜΟΥ
ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΜΕΓΑΤΙΜΟΥ.
Καλείται όποιος διψά να προσέλθει και να πιει από το δροσερό νερό που είναι προσφορά της “μεγατίμου” κοινωνίας και εξασφαλίστηκε με πολύ κόπο όλων. Στην κοινωνία αποδίδεται αντί του ορθοτέρου γλωσσικά επιθέτου “μεγαλότιμος” το επίθετο “μεγάτιμος”, που προτιμήθηκε για τις ανάγκες του μέτρου. Το επίθετο δηλώνει αυτόν που έχει μεγάλη τιμή-αξία και είναι συνώνυμο του “ερίτιμος”. Η χρήση του σπανιότατου αυτού αρχαιοελληνικού επιθέτου δείχνει τη μεγάλη ελληνομάθεια του συντάκτη της επιγραφής.
Ακολουθεί στη μαρμάρινη πλάκα ένα μοναδικό, ωραιότατο επίγραμμα, που το χαρακτηρίζουν η συντομία, η απλότητα, η λιτότητα στην έκφραση και το καίριο νόημα. Δίδεται αναμφίβολη αρνητική απάντηση σε μια ρητορική ερώτηση. Ο συντάκτης του, άριστος γνώστης της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. με ελάχιστες λέξεις εξαίρει την αξία του νερού. Είναι ένα καταπληκτικό επίγραμμα από άποψη μορφής και περιεχομένου:
ΤΙ ΤΟΥ ΥΔΑΤΟΣ ΔΙΨΩΝΤΙ ΗΔΙΟΝ ; ΟΥΔΕΝ ΤΩ ΟΝΤΙ.
Η μετάφρασή του : Τι υπάρχει πιο ευχάριστο από το νερό για έναν που διψά ; Τίποτε πράγματι.
Η τρίτη επιγραφή συντάχτηκε το επόμενο έτος (1875) και η μαρμάρινη πλάκα ήταν εντοιχισμένη κοντά στην εξώθυρα του νεόδμητου τότε διδακτηρίου (σήμερα το Δημοτικό Σχολείο), όπου στεγαζόταν η Ελληνική Σχολή του Ιάκωβου Αναστασιάδη και το Αρρεναγωγείο Βατούσας. Εκεί υπήρχε βρύση και μικρός πλάτανος που με τη μαρμάρινη πλάκα υπήρχαν έως τη δεκαετία του 1930. Η μαρμάρινη πλάκα, που θρυμματίστηκε σε τρία κομμάτια και σώζεται σήμερα το μεσαίο, έγραφε:
ΔΙΑΒΑΤΑ, ΥΔΩΡ ΠΙΝΕ
ΑΝΑΛΩΜΑΣΙ ΣΧΟΛΗΣ
ΚΑΙ ΤΟΝ ΣΟΝ ΑΥΧΕΝΑ ΚΛΙΝΕ
ΥΠΕΡ ΠΡΟΚΟΠΗΣ ΑΥΤΗΣ.
Καλείται ο διαβάτης να πιει από τη βρύση που κατασκευάστηκε με δαπάνη της Σχολής και ως αντάλλαγμα να ευχηθεί για την προκοπή της.
Για τον συντάκτη των τριών αυτών επιγραμμάτων – επιγραφών και η παράδοση θέλει και η γραφή το επιβεβαιώνει ότι είναι ο Ιάκωβος Αναστασιάδης. Ο μεγάλος αυτός δάσκαλος και δεινός ελληνιστής, εικοσαετής το 1870 μετά την αποφοίτησή του από τη Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Κωνσταντινούπολη με βαθμό άριστα, είχε έλθει στη Βατούσα και ίδρυσε την Ελληνική Σχολή που λειτούργησε έως το 1901. Τα 15 επόμενα χρόνια ο Ιάκωβος δίδαξε για λίγο στη Μυτιλήνη και έπειτα στο Αρρεναγωγείο Βατούσας. Στη συνέχεια ιδρύθηκε στη Βατούσα ημιγυμνάσιο, στο οποίο δίδασκε ο Αναστασιάδης έως το 1927. Στην Ελληνική Σχολή και στο ημιγυμνάσιο, διτάξια σχολεία, μόνος ο ακάματος Ιάκωβος δίδασκε όλα τα μαθήματα ( ακόμη και οθωμανικά στη Σχολή επί τουρκοκρατίας και Γαλλικά και στα δύο) και προσέρχονταν μαθητές και από γειτονικά χωριά. Οι μαθητές του πάντα με υπερηφάνεια αναφέρονταν στο μεγάλο δάσκαλο, που δίδασκε επί 57 έτη!
Και για ένα ακόμη λόγο πρέπει να θεωρηθεί ότι ο Ιάκωβος Αναστασιάδης συνέθεσε τα τρία αυτά επιγράμματα – επιγραφές. Κοινό στοιχείο τους είναι ότι είναι έμμετρα σε τροχαϊκούς οκτασύλλαβους ( η τρίτη επιγραφή και σε επτασύλλαβους ) ομοιοκατάληκτους στίχους.
Η τέταρτη επιγραφή είναι αυτή της μαρμάρινης πλάκας στον τοίχο πάνω από τη βρύση στην κεντρική πλατεία της Βατούσας. Η επιγραφή γράφει :
ΑΡΙΣΤΟΝ ΜΕΝ ΥΔΩΡ
ΑΡΙΣΤΗΝ ΔΕ ΔΩΡΕΑΝ
ΠΑΡΟΙΚΩΝ ΑΜΕΡΙΚΗΣ
ΜΕΛΩΝ ΣΩΜΑΤ. “ ΠΡΟΟΔΟΥ “
ΥΠΕΡΟΧΟΙΣ ΕΠΑΙΝΟΙΣ ΣΤΕΦΕΙ
ΕΥΓΝΩΜΩΝ ΓΕΝΕΤΕΙΡΑ.
ΜΗΝΙ ΙΑΝΟΥΑΡΙΩ 1935
Η γενέτειρα Βατούσα εκφράζει την ευγνωμοσύνη της στα μέλη του ακμαιότατου τότε σωματείου των βατουσαίων των ΗΠΑ (έδρα η Βοστώνη) “ Η ΠΡΟΟΔΟΣ “, που με την τεράστια δωρεά των 630.000 δραχμών αντικαταστάθηκε όλο το δίκτυο ύδρευσης του οικισμού, όπως προαναφέραμε. Σύμφωνα με την επιγραφή η Βατούσα με την ποιητική έκφραση “ υπερόχοις επαίνοις στέφει “, με υπέροχους επαίνους στεφανώνει, επιβραβεύει και τιμά το ύδωρ, το πολυτιμότατο αγαθό, την αρίστη δωρεά της ΠΡΟΟΔΟΥ.
Συντάκτης αυτής της επιγραφής είναι ο Κωνσταντίνος Αδαμαντίδης, ένας άλλος μεγάλος δάσκαλος της Βατούσας και ελληνιστής, Κωνσταντινουπολίτης, που ήλθε στο χωριό μας και εγκαταστάθηκε και νυμφεύτηκε και δημιούργησε μεγάλη οικογένεια. Δίδαξε για μακρότατο χρονικό διάστημα στα σχολεία μας. Την αρχική φράση της επιγραφής “Άριστον μεν ύδωρ” έλαβε από τον Πίνδαρο. Ο μέγιστος αυτός λυρικός ποιητής της ελληνικής αρχαιότητας έτσι άρχισε τον ολυμπιόνικό του στον Ιέρωνα, τύραννο των Συρακουσών, που υπήρξε ολυμπιονίκης την 3η δεκαετία του 5ου αιώνα π.Χ. στον αγώνα της ιπποδρομίας. Στον ολυμπιόνικο αυτό ο Πίνδαρος θέλοντας να εξάρει την υπεροχή των αγώνων στην Ολυμπία την συγκρίνει με την υπεροχή των δυο στοιχείων της φύσης, του ύδατος και του χρυσού, καθώς και με την υπεροχή του ήλιου ανάμεσα στα άστρα. Ο Κ. Αδαμαντίδης έτσι άρχισε την επιγραφή του θέλοντας να τονίσει την αξία της δωρεάς των βατουσαίων της Αμερικής.
Αξίζει να προσθέσω τούτο. Περίφημη από τα ρωμαϊκά χρόνια λουτρόπολη της Αγγλίας είναι το Μπαθ (Bath), μια ωραιότατη πόλη που διατηρεί το παραδοσιακό της χρώμα και είναι αξιολογότατος τουριστικός προορισμός. Όπως λέγει και το όνομά της, εδώ υπάρχουν μοναδικές ιαματικές πηγές, και οι Ρωμαίοι που είχαν μεγάλη αδυναμία στα λουτρά και οι Άγγλοι αργότερα τις εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο.
Ψηλά λοιπόν στην πρόσοψη του υπέροχου παραδοσιακού κεντρικού κτιρίου, όπου στεγάζονται πηγές θερμού ύδατος, υπάρχει εμφανέστατη στα ελληνικά η φράση “ΑΡΙΣΤΟΝ ΜΕΝ ΥΔΩΡ”. Αυτοί που την έγραψαν, εμπνευσμένοι από τον Πίνδαρο, εξήραν την αξία του νερού από ιαματικής πλευράς. Ο Αδαμαντίδης εξαίρει την αξία του ως πόσιμου. Οπωσδήποτε όμως το νερό είναι πολυτιμότατο και αναντικατάστατο στοιχείο και αγαθό της ζωής.
Βαγγέλης Γδοντέλης
Φιλόλογος
