Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΑΤΟΥΣΑΣ

ΤΟΥ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΤΗΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗ ΒΑΤΟΥΣΑ

Η Βατούσα είναι ένας από τους πέντε παραδοσιακούς οικισμούς της Λέσβου, χαρακτηρισμένος από το Υπουργείο Πολιτισμού. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει πληθυσμό 574 κατοίκων εκ των οποίων έχουν καταμετρηθεί  24 κατ. του υπαγόμενου σε αυτήν οικισμού της Ρέμας.

      Η Ιστορία της ξεκινά από τους υστεροβυζαντινούς χρόνους. Η ονομασία της, κατά μία εκδοχή, προέρχεται από το επίθετο βατόεσσα που σημαίνει περιοχή όπου αφθονούν οι βάτοι. Κατά μία εκδοχή, από τη σύνθεση του επιθέτου “βατός” και της μετοχής “ούσα” που δίνει το όνομα Βατούσα.*

Ο επισκέπτης, από την πρώτη κιόλας στιγμή, μπορεί να θαυμάσει τους ωραίους λιθόστρωτους δρόμους της, τα θαυμάσιας αρχιτεκτονικής σπίτια της, όλα λιθόκτιστα με κεραμοσκεπή, στοιχεία που διασώζουν το παραδοσιακό χρώμα του χωριού, γι’ αυτό και οι κάτοικοι τηρούν με θρησκευτική ευλάβεια όλους τους κανονισμούς που διέπουν την ανάγκη διατήρησης του χρώματος αυτού. Παράλληλη και η φροντίδα του πράσινου, που αγκαλιάζει το χωριό και ξεπηδά μέσα από κάθε αυλή για να εναρμονιστεί με τον πιο όμορφο τρόπο με τον παραδοσιακό χαρακτήρα του.

Στην Βατούσα θα δείτε εντυπωσιακά κτίρια, όπως το Αρχοντικό του Γώγου , το παλιό Παρθεναγωγείο, το εκκλησιαστικό (Βυζαντινό) Μουσείο και η Σχολή Αρρένων που είναι το σημερινό Δημοτικό Σχολείο. Ξεχωριστές εκκλησίες είναι ο Ναός των Ταξιαρχών, και ο κεντρικός βασιλικός χωρίς τρούλο Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Το χωριό έχει να επιδείξει αρκετά αξιοθέατα. Δεσπόζει μέσα σ’ αυτό το αρχοντικό του Γώγου με την αστική αρχιτεκτονική του περασμένου αιώνα, όπως όλα τα αρχοντικά της Μυτιλήνης της ίδιας περιόδου. Το κτίσμα αυτό, με τη φροντίδα της κοινοτικής αρχής και των συλλόγων και με την συμπαράσταση των κατοίκων, έγινε πόλος έλξης ντόπιων και ξένων επισκεπτών. Εδώ μπορούν να θαυμάσουν τις δύο ανεκτίμητης αξίας βιβλιοθήκες (Γρηγορίειος – Τάξειος) με σπάνιες εκδόσεις του 18ου και 19ου αιώνα. Στο ίδιο κτίριο στεγάζεται Μουσείο λαϊκής τέχνης και οικοσκευής, δανειστική βιβλιοθήκη και έκθεση ιστορικής φωτογραφίας από τη ζωή του χωριού και της διασποράς του.
Αξιόλογο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι δύο ναοί του χωριού. Ο ένας των Ταξιαρχών είναι παλαιότερος (1832 – 33) με παγανιστικά στοιχεία διακόσμησης. Είναι βασιλική χωρίς τρούλο, συνήθης ρυθμός του Ανατολικού Αιγαίου και της Μικράς Ασίας. Εκεί βρίσκεται και το νεκροταφείο του χωριού που παρουσιάζει τη σπάνια (ή μοναδική) ιδιορρυθμία να έχει κτιστούς τάφους.

Ο κεντρικός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (1850) είναι του ιδίου ρυθμού, κτισμένος εξολοκλήρου από πέτρα πελεκητή. Το τέμπλο του ναού ξυλόγλυπτο εξολοκλήρου, με θαυμάσιες απεικονίσεις, δείγμα και αυτό της Αιγαιακής Χριστιανικής Τέχνης. Στον περίβολο του ναού αυτού υπάρχει το Εκκλησιαστικό (Βυζαντινό) Μουσείο Βατούσης με αξιόλογα εκθέματα. Αξίζει να επισκεφθείτε και το Μουσείο αυτό.

Δύο άλλα κτίρια επίσης προσελκύουν την προσοχή του επισκέπτη. Είναι το παλιό παρθεναγωγείο Βατούσης, κτίσμα των αρχών του 19ου αιώνα, που σήμερα λειτουργεί ως ξενώνας. Στη δυτική πλευρά του χωριού και δίπλα στον άλλο ναό βρίσκεται το άλλο κτίριο. Είναι η περίφημη των Αρρένων Σχολή Βατούσης, το σημερινό δημοτικό σχολείο που διατηρείται και αυτό σε καλή κατάσταση.

Η Βατούσα είναι η γενέτειρα πολλών επιφανών ανδρών, που διέπρεψαν την εποχή της τουρκοκρατίας και αργότερα. Ο αρχιμανδρίτης Γρηγόριος Γώγος επιφανής θεολόγος, ο Ιωάννης Τάξης καθηγητής της φιλοσοφίας και Ελληνικών στη Χάλκη, ο Αντώνιος Χαρίλαος καθηγητής Ελληνικών στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, ο Ιγνάτιος Οικονομίδης Μητροπολίτης Ερσέκας και μετέπειτα Βοσνίας – Ερζεγοβίνης και ο ιστορικός της Λέσβου Οικονόμος Σταύρος Τάξης. Μεταγενέστερα ο Ιάκωβος Αναστασιάδης διαπρεπής παιδαγωγός και διευθυντής του Ημιγυμνασίου Βατούσης και τα παιδιά του Τέρπανδρος, Γεώργιος και Ευριπίδης Αναστασιάδης διαπρεπείς δημοσιογράφοι στην Πόλη, Σμύρνη και Κάιρο. Ο Ντόρος Ντόρης (Θ. Θεοδωρίδης) ο παράδοξος ποιητής της Λεσβιακής Άνοιξης κατάγεται επίσης από η Βατούσα. Τέλος, Βατουσιανός είναι και ο μεγάλος παραγωγός κινηματογράφου Τζέημς Πάρις (Δημ. Παρασχάκης, βετεράνος ιερολοχίτης μαχητής του Ελ Αλαμέιν) ο οποίος, όσο έζησε, υπήρξε σημαντικός ευεργέτης του χωριού. Χαρακτηριστικό της αγάπης του για τη γενέτειρα υπήρξε ότι εκεί παρουσίαζε τα έργα παραγωγής του για πρώτη φορά εν είδει ανεπίσημης πρεμιέρας.
Η Βατούσα σήμερα, χάρη στις άοκνες προσπάθειες των κατοίκων της, με επικεφαλής την κοινοτική αρχή, προσπαθεί να επιβιώσει μέσα σε δύσκολους καιρούς, επιδιώκοντας παράλληλα να διατηρήσει το παραδοσιακό της χρώμα ανόθευτο. Η πρόκληση είναι μεγάλη. Ο αγώνας δύσκολος. Η επιβίωσή της, η διατήρηση του χαρακτήρα της, όπως κάθε παραδοσιακού οικισμού και ακόμη κάθε γωνιάς της πατρίδας μας, είναι υπόθεση όλων μας.

*Κατά τα περιεκτικά τριτόκλιτα επίθετα της αρχαίας σε –οεις-οεσσα-οεν, όπως, ανεμόεις-ανεμόεσσα-ανεμόεν (μέρος με πολλούς ανέμους), αστερόεις- αστερόεσσα(η με πολλά αστέρια σημαία των ΗΠΑ), οινόεις-οινόεσσα οινόεν,τόπος με πολλά αμπέλια, οι Οινούσσες. Άρα και βατόεις, βατόεσσα (και κατά συναίρεση βατούσσα), τόποςόπου αφθονούν οι βάτοι. Και δεν είναι τυχαίο ότι σε πολλές γραφές και σφραγίδες συναντούμε το όνομα του χωριού ως Βατούσσα. Θεωρώ ότι η άλλη εκδοχή το Βατούσα να προέρχεται από το βατή-ούσα δλδ μέρος που είναι βατό, προσβάσιμο λιγότερο πιθανή. Με την πρώτη εκδοχή συνάδει και η παράδοση κατά την οποία το εικόνισμα της Παναγίας, πολιούχου του χωριού, βρέθηκε ανάμεσα σε βάτους που αφθονούν στη χλωρίδα του χωριού.

Γιάννης Μανούκας